Staatsmijnen in het zilver

Staatsmijnen in het zilverGedenkbord 25 jaar Staatsmijnen.

Op 1 mei 1927 bestond Staatsmijnen in Limburg precies 25 jaar. Het jubileum werd groots gevierd. De minister van Waterstaat, het departement waaronder Staatsmijnen ressorteerde, stelde er 350.000 gulden (€ 159.000) voor beschikbaar. Dat bedrag werd besteed aan recepties, dansavonden, sport en spel, optochten, vuurwerk en aan gratificaties voor mijnwerkers, gepensioneerden en weduwen. Op zaterdag 7 mei vonden de festiviteiten plaats rond de vier staatsmijnzetels. Een waar spektakel! Voor zover het bedrijfsbelang het toeliet, hadden de mijnwerkers die dag vrijaf. Een blijvend aandenken aan het zilveren feest was er in de vorm van een gedenkbord. Dat gedenkbord is het object van de maand februari 2014.

‘Een blijvende herinnering’
In een brief van 16 maart 1927 aan de minister van Waterstaat deed de directie van Staatsmijnen de plannen en de begroting voor de festiviteiten rond het 25-jarig bedrijfsjubileum uit de doeken. Het voornemen een gedenkbord te laten vervaardigen werd ook kenbaar gemaakt: ‘Voorts ligt het in onze bedoeling aan iederen beambte en werkman een blijvende herinnering aan te bieden in den vorm van een wandbord van aardewerk’, schreef de Staatsmijndirectie. Ook gepensioneerden zouden een bord krijgen. Al twee dagen later bracht de Maastrichtse aardewerkfabriek De Sphinx offerte uit voor de levering van 21.000 gedenkborden tegen 38 cent (€ 0,17) per stuk. Aan de achterzijde zouden gaatjes worden aangebracht, zodat het bord kon worden opgehangen. Voor het ontwerp tekende Willem Jacob Rozendaal.

De ontwerper
Willem Jacob Rozendaal (1899-1971) studeerde aan de Haagse Academie van Beeldende Kunsten en behaalde de lager-onderwijs akte tekenen. In 1924 verhuisde hij vanuit Rotterdam naar Maastricht, waar hij als ‘ontwerpteekenaar’ bij De Sphinx in dienst trad. Rozendaal kreeg daar bekendheid met zijn product- en decorontwerpen voor serviezen, schalen, vazen en gedenkborden, zoals het jubileumbord voor Staatsmijnen. Ook was hij nauw betrokken bij de verzorging van reclamemateriaal en presentatiestands van het Maastrichtse bedrijf op beurzen en tentoonstellingen. In 1929 stapte Rozendaal van De Sphinx over naar de Kristalunie, ook in Maastricht.
In zijn ontwerp voor Staatsmijnen liet Rozendaal zich inspireren door de verschillende vestigingen en activiteiten van het jubilerende bedrijf. Op de rand van het bord plaatste hij de beginletters van de vier staatsmijnzetels en beeldde hij de karakteristieke gebouwen daarvan af. Van boven af en met de klok mee zijn dat de Wilhelmina, de Hendrik, de Maurits en de Emma. In het hart van het bord verbeeldde de ontwerper het spoorbedrijf, de gasvoorziening en de cokesfabriek van Staatsmijnen.
Staatsmijnen in het zilverGedenkbord 25 jaar Staatsmijnen. Ontwerper W.J. Rozendaal. Foto Continium
Staatsmijnen in het zilverGedenkbord achterzijde met logo van de fabrikant: Sphinx, Petrus Regout & Cie Maastricht. Foto Continium

Drukdecor
De voorstelling werd bij De Sphinx op de jubileumborden aangebracht met de techniek van het drukdecor. Deze techniek was in de achttiende eeuw in Engeland ontwikkeld en stond daar bekend als transferprinting. In de Maastrichtse aardewerkfabrieken werd de techniek al vanaf omstreeks 1845 gebruikt voor het aanbrengen van decoraties op serviesgoed en sierborden. Bij deze techniek werd de ontwerptekening van de decoratie in een koperen plaat gegraveerd. Van die gravure werden vervolgens op een drukpers met keramische kleurstof afdrukken gemaakt op speciaal papier. Dat papier werd stevig op het aardewerken voorwerp gewreven. Vervolgens weekte men het papier los en bleef de afbeelding op het aardewerk achter. In de oven, bij een temperatuur van ongeveer 700 graden Celsius, hechtte de afbeelding zich op het product. Nadien konden elementen uit de decoratie nog met de hand worden ingekleurd. Het aardewerk moest dan nogmaals de oven in zodat ook de handgeschilderde gedeelten zich op het aardewerk hechtten. Dat is ook bij het gedenkbord van Staatsmijnen gebeurd. De  voorstelling is in eerste instantie met zwarte verf ‘gedrukt’ en vervolgens zijn met de hand de accenten in de kleur oker aangebracht.

Een jaloerse concurrent
Tussen 21 april en 17 mei 1927 verstuurde De Sphinx 21.596 gedenkbordjes naar de verschillende bedrijfsonderdelen van Staatsmijnen. Dat waren er meer dan besteld. Door het kwetsbare proces van het vervaardigen van aardewerk was het echter niet mogelijk de order getalsmatig tot op het laatste bordje nauwkeurig uit te voeren. Men moest altijd rekening houden met uitval en dus een zekere reserve inbouwen. Ook werd zogenaamde derde keus meegeleverd. Staatsmijnen was verplicht ook die bordjes van mindere kwaliteit af te nemen, al hoefde het bedrijf er slechts de helft van de prijs voor te betalen.
Ongetwijfeld was het een belangrijke order, waar de concurrentie met jaloezie op reageerde. Zo ontving Staatsmijnen op 9 mei een brief van Société Céramique, een eveneens in Maastricht gevestigde aardewerkfabriek, die in hevige concurrentie met De Sphinx was verwikkeld. ‘Wij […] fabriceeren eene kwaliteit aardewerk, die voor die onzer concurrentie ter plaatse in geen enkel opzicht behoeft onder te doen, en hadt U ons, naar onze meening, toch eene kans kunnen gegeven hebben om mede te dingen’, schreef commercieel directeur Defesche van de Société Céramique verontwaardigd naar Heerlen. De directie van Staatsmijnen reageerde nuchter door te wijzen op de korte voorbereidingstijd van de feestelijkheden, waardoor men, om tijd te besparen, slechts aan één fabriek offerte had opgevraagd. Maar een volgende keer zou Staatsmijnen zeker ook met de belangen van Société Céramique rekening houden, beloofde de directie.
Staatsmijnen in het zilverDirectie der Staatsmijnen 1927. Fotocollectie DSM/DeMijnen.nl

Mijnezels werken hard

In de dagen rond 7 mei werden de gedenkborden aan het personeel uitgereikt. Uitnodigingen om een exemplaar af te halen, werden in de bedrijven opgehangen en afgedrukt in het officiële feestprogramma van de jubileumviering. Uit een overzicht dat bij Staatsmijn Wilhelmina werd bijgehouden, is af te leiden dat bijna alle mijnwerkers hun bord daadwerkelijk ophaalden. Op deze mijnzetel hadden 4.480 personen recht op een bord, waaronder bijna 250 gepensioneerden. Op 30 mei 1927 waren er 4.225 jubileumborden uitgereikt.
Uiteindelijk waren er wat borden over. Daar had Staatsmijnen een oplossing voor. Wie nog belangstelling had voor een tweede wandbord, kon een exemplaar kopen. Zolang de voorraad strekte en tegen betaling van 40 cent.
Niet alle mijnwerkers waren even enthousiast over het jubileumgeschenk. Er waren er die wat schamper reageerden. Stond een sierbordje wel in verhouding tot het zware en gevaarlijke werk dat de mijnwerkers dag in dag uit voor het bedrijf verrichtten? Gerard Verschooten, een oud-mijnwerker die zijn mémoires publiceerde, herinnerde zich veel later nog goed dat mijnwerkers hun eigen spreuk maakten van de letters M, E, W en H die op het wandbord te lezen waren: Mijn Ezels Werken Hard!

Gedenkbord 25 jaar Staatsmijnen
Willem Jacob Rozendaal voor De Sphinx Maastricht, aardewerk, 1927
Collectie Continium Discovery Center Kerkrade (055937)
(diameter: 21 cm)
Object van de maand februari 2014

Informatie over de afbeeldingen in dit artikel:
Bord achterzijde: Op de achterzijde van het bord is het logo van de fabrikant (Sphinx, Petrus Regout & Cie Maastricht) en de naam van ontwerper W.J. Rozendaal aangebracht. Het cijfer 7 ¾ is de maataanduiding van het bord, in inches. Foto: a055937_achterzijde.jpg  
Foto directie: De directie van Staatsmijnen tijdens de feestelijkheden op 7 mei 1927. Van links naar rechts prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson, mr. dr. W.F.J. Frowein en dr. ir J.C.F. Bunge (Fotocollectie DSM/demijnen.nl  h2911-1.jpg).

video 25-jarig jubileum Staatsmijnen 1927

Serge Langeweg
Discovery Center Continium Kerkrade
januari 2014

Bronnen:
Herbert van Rheeden e.a., W.J. Rozendaal 1899-1971 (Zutphen 1998).

Maastrichtse keramiek aan de man gebracht 1850-1940. Catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling van het Industrion december 1998-mei 1999 (Kerkrade 1998).

Gerard J. Verschooten, Zwart diamant. De memoires van een mijnwerker (Assen 1997)

Jos Perry, ‘Jubeljaren. Staatsmijnen weerspiegeld in vier jubilea’ In: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg/ Jaarboek ’98-’99 LGOG deel 134-135 (Maastricht 2000), 7-84.

Serge Langeweg,  ‘De techniek van het versieren: het decoreren van aardewerk bij Regout/Sphinx en Société Céramique in Maastricht’ Studies over de sociaal-economische geschiedenis van Limburg/Jaarboek van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg XLIX (2004) 97-133.

Regionaal Historisch Centrum voor Limburg, Centraal Archief DSM 17.49 Jubileumarchief der Staatsmijnen 1927-1977, inventarisnummer 2: Vervaardiging gedenkborden door de firma ‘De Sphinx’ voorheen Petrus Regout & Co en Céramique, beiden te Maastricht, ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan der Staatsmijnen (1927)

  • Artikel
  • 1 februari 2014
  • door Serge Langeweg

0 reactie(s)


Reacties

Uw reactie

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
CAPTCHA
Deze vraag wordt gebruikt om te controleren of u een menselijke bezoeker bent om zo spam te voorkomen.

Bekijk ook...

Een bijzonder gedenkbord

Een bijzonder gedenkbord

  • artikel
  • 12 november 2010
Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

  • artikel
  • 11 januari 2024
De kiebel

De kiebel

  • foto
  • 15 juni 2017
De kiebel

De kiebel

  • foto
  • 15 juni 2017