Het pareltje van de professor

Het pareltje van de professorFoto: collectie Rob Zwaak/ DeMijnen.nl

Een ‘wereldberoemde’ koeltoren gaat in 1985 tegen de vlakte op het Emma-mijnterrein. Destructie van een rijksmonument. Nu wordt gewerkt aan een replica.

Stoom, 140 graden heet, wordt door buizen gepompt om radertjes te laten draaien. Zo wekken mijnen hun eigen energie op. Laat je die stoom ongecontroleerd los in de lucht, zou de hele mijnstreek gehuld zijn in een constante nevel. Vandaar de koeltorens, die tot 1917 van hout zijn. Alleen: door alle condens gaat dat rotten. Daarom geeft Anton Eduard Dinger, directeur van de bouwafdeling bij de Staatsmijnen, zijn medewerker Frederik van Iterson de opdracht een koeltoren van beton te ontwerpen voor de mijn Emma in Hoensbroek.

Professor Van Iterson
Het pareltje van de professorProfessor Van Iterson. Foto DeMijnen.nl/DSMVan Iterson ontketent een bouwkundige revolutie. In 1917 is de eerste hyperboloïde (‘ingehouden buik-vorm’) toren klaar: veel stabieler dan een cilindervormige. Van Iterson komt tot het ontwerp al spelend met touwtjes tussen zijn vingers. Koeltorens zijn voortaan niet meer van hout, maar van beton. Tot op de dag van vandaag wordt zijn koeltoren overal ter wereld gebouwd.
Dan sluiten de mijnen. Een zware delegatie - met onder anderen de minister - reist af naar Limburg om te bekijken welke mijngebouwen in aanmerking komen voor het predikaat ‘rijksmonument’. In juni 1978 verschijnt in boekvorm een inventarisatie. Een prominente plek in dat werk is weggelegd voor Van Itersons koeltoren, die vanaf dat moment daadwerkelijk door het leven gaat als rijksmonument. Van die status trekt het bestuur van Brunssum zich weinig aan na de gemeentelijke herindeling in 1982. Vanaf dan ligt het mijnterrein immers op Brunssums grondgebied. Toenmalig burgemeester Louw Hoogland ziet wel wat in een volwaardig industrieterrein op de plek waar ooit koempels ondergronds gingen via de mijnschacht van Emma. En dan staat zo’n massieve koeltoren behoorlijk in de weg.Het pareltje van de professorFoto: collectie Rob Zwaak/ DeMijnen.nl

Afbraak
Het pareltje van professor Van Iterson moet wijken. De koeltoren wordt doormidden gezaagd en verder afgebroken. Tot er niet meer overblijft dan een braakliggend stukje Brunssums grondgebied. Er wordt schande van gesproken. Tweede Kamerleden leggen in Den Haag minister Elco Brinkman het vuur aan de schenen. Die doet de sloop echter af als een ‘bedrijfsongeval, behorende bij de herindeling’. Bovendien, zo vindt de voormalig minister, is het bouwsel van uitsluitend regionale betekenis. Een rijksmonument slopen is nooit goed, maar in dit geval ook geen ramp. Aldus Brinkman.

Replica
Uitsluitend regionale betekenis?”, Brunssumer Michel Habets moet nog steeds slikken als hij dat hoort. „Van Itersons ontwerp heeft wereldwijd navolging gekregen. Of die nu in China of op het terrein van Chemelot staat: de koeltorens zien overal hetzelfde uit.
Voor Habets reden om actie te ondernemen. Zelf maakte hij al eens een replica van de toren. Eentje die in een kubus van twintig bij twintig centimeter past. Maar de Van Iterson-toren verdient meer. Vindt ook Peter Dormans van het Brunssumse staalbedrijf Stado. Met Habets heeft hij het plan opgevat een kunstwerk in de vorm van de wereldberoemde koeltoren te maken. Van 24 roestvrijstalen pijpen, licht gedraaid en zo’n zes meter hoog. Alleen het materiaal à duizend euro moet worden betaald, de productiekosten neemt Dormans’ bedrijf voor zijn rekening. „Een herdenkingspunt. Een monument”, zegt Habets. „Op de plek waar de echte stond, maar waar nu een wandelparkje ligt. Daar past de replica prima in.

Dit artikel van Nick Bruls verscheen op 01 maart 2014 in Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Dit artikel wordt gepubliceerd met toestemming en vriendelijke samenwerking van Media Groep Limburg.

  • Nieuws
  • 3 maart 2014
  • door Nick Bruls

Bekijk ook...

Fotoalbum: Collectie Rob Zwaak

Fotoalbum: Collectie Rob Zwaak

  • interview
  • 2007 - 2013
Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

  • artikel
  • 11 januari 2024