Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaar

Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarBer Mengels, Stilleven, detail (Collectie Continium Kerkrade)

In de mijnbouwcollectie van het Continium bevinden zich veertien werken van de kunstenaar Ber Mengels. Het vroegste van die werken dateert uit 1942. Mengels, die toen ondergronds in de mijn werkte, tekende met houtskool een stilleven met pungel, werkschoenen en drinkblik. De tekening toont het talent van Mengels, die zich zou ontwikkelen tot een veelzijdig en begaafd kunstenaar. In deze aflevering van ‘het object van de maand’ staan we stil bij de carrière van Ber Mengels, van mijnwerker tot kunstenaar.

Mijnwerker tegen wil en dank 

Hubertus Johannes (Ber) Mengels werd op 6 mei 1921 in Heerlen geboren als zoon van een briketmeester. Op zijn 16e verruilde Ber zijn betrekking als bakkersknecht voor een baan op de mijn. In een interview uit 1993 herinnerde Mengels zich waarom hij die overstap maakte: ‘Omdat ik van lezen hield, maar totaal geen vrije tijd had, ging ik de mijnen in. Dat deed trouwens iedereen, iets anders was er niet.’  Mengels’ bedoeling was ’s nachts te werken, zodat hij overdag kon studeren. In die tijd ging zijn interesse vooral uit naar vliegtuigtechniek. Maar zijn belangstelling was veel breder: wereldliteratuur, (kunst)geschiedenis, politiek, techniek, psychologie, filosofie en etnografie. Het werk in de mijn viel hem echter zwaar. Van overdag studeren kwam niet veel. Opnieuw Mengels, veel later op die periode terugblikkend: ‘Alle romantische verhalen ten spijt, het leven onder de grond is onmenselijk zwaar en keihard. Je wordt constant opgejaagd. Van meer vrije tijd was geen sprake. Eenmaal weer boven viel je om van vermoeidheid en slaap.’
Tot in 1942 hield Mengels het in de mijn vol. Later, in de jaren 1949-1950, was hij opnieuw voor korte tijd mijnwerker. In 1950 verliet hij de mijn voorgoed. Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarWillem Schrofer, Portret van Ber Mengels. Olieverf op doek, 1957 (Collectie mw P. Mengels-Braat, Den Haag)

Tekentalent  

In de periode dat hij in de mijn werkte, volgde Ber Mengels wat lessen aan de tekenschool in Heerlen. Daar werden, behalve lessen in vaktekenen, handtekenen en ornamenttekenen, ook technische vakken gegeven. Die zullen zeker geappelleerd hebben aan de technische belangstelling van Mengels. Bovendien volgde hij schriftelijke tekenlessen aan de ABC Teekenschool in Amsterdam. Hij had talent, want in 1942 vroeg de directeur hem een tekening te mogen opnemen in de portefeuille van veelbelovende cursisten. Of dit wellicht de tekening met pungel, werkschoenen en drinkblik is, is niet bekend.Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarBer Mengels, Stilleven (Collectie Continium Kerkrade 059255)
Zijn talent kreeg een nieuwe impuls toen hij in de oorlogsjaren in contact kwam met de Sittardse kunstschilder William Paas. In diens omgeving ontdekte Mengels zijn roeping als kunstenaar. Hij volgde in die tijd af en toe les op de Kunstnijverheidsschool in Maastricht.
Na een kort verblijf in Zwitserland in een (mislukte) poging daar een kunstenaarsbestaan op te bouwen, en opnieuw noodgedwongen enkele maanden mijnarbeid in Heerlen, vertrok Mengels in 1950 naar Den Haag. Daar zou hij de rest van zijn leven blijven wonen en werken.

Kunstenaar in Den Haag

In Den Haag werkte Mengels aanvankelijk in een pottenbakkerij. ’s Avonds volgde hij lessen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en de Vrije Academie. Desondanks is Mengels vooral te beschouwen als een autodidactisch kunstenaar. Aan de Vrije Academie ging hij ook studenten begeleiden en in 1955 werd hij er aangenomen als docent stilleven, portret en figuur. Tot 1979 bleef hij aan de Academie verbonden. In die tussenliggende jaren ging hij volop deel uitmaken van het Haagse kunstleven. Mengels werd lid van de Haagse Kunstkring en – op uitnodiging - van de kunstenaarsvereniging Pulchri. Hij exposeerde zijn werk in binnen- en buitenland.
Zijn oeuvre is heel divers. Hij maakte realistische en abstracte schilderijen, tekeningen en grafisch werk, maar kreeg ook naam met zijn beelden, installaties met licht, beweging en geluid en muziekinstrumenten.
Ber Mengels overleed op 19 juni 1995 in Den Haag.
Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarBer Mengels, Houwer in de pijler. Gouache, ca 1955 (Collectie Continium 065179)

Invloed van de mijn  

In 1964 werd Ber Mengels door de journalist Willem K. Coumans geïnterviewd voor het bedrijfsblad van Staatsmijnen. Bij die gelegenheid ging Mengels in op het werk in de mijn. Zijn oordeel was wat milder dan het later in zijn leven zou worden. Was wellicht zijn reactie wat gekleurd omdat het interview verscheen in het blad van de mijn? Mengels: ‘Het was geen onprettig werk, hoewel het lang niet altijd meeviel. Ik geloof dat het nog altijd een mooi vak is voor wie er tegen kan. In elk geval ben ik blij dat ik het heb meegemaakt. Ik heb iets gezien. Ik ervaar het leven nu als iets visionairs. Donker en licht, zweet, soms gevloek in alle talen als het ergens begon te kraken en we zo gauw mogelijk van die gevaarlijke plek weg probeerden te komen.’
Zijn ervaringen in de mijn droegen bij tot het engagement dat Mengels ontwikkelde met de verdrukte en gedesillusioneerde mens in een wereld vol gevaar, en tot politieke en maatschappelijke protesten, die een plaats kregen in zijn werk als kunstenaar. Ook keerden de mijnen en de mijnwerker regelmatig als thema’s in zijn kunst terug. Tijdens buitenlandse reizen maakte hij tekeningen van schachtbokken en steenbergen en legde hij mijnlandschappen vast. Puttend uit eigen herinneringen verbeeldde hij het werk ondergronds in verschillende pentekeningen, etsen, gouaches en een glasmozaiek.Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarBer Mengels, Mijnwerkers ondergronds. Glasmozaiek, ca 1955 (Collectie Continium 064961)
Mengels’ manier van werken is ook wel in verband gebracht met zijn mijnwerkersachtergrond. Zijn harde werken als kunstenaar zou erop terug te voeren zijn. Zijn atelier had ook wel iets van een mijn. Hij werkte in een parterre, waar nauwelijks daglicht binnenviel. Mengels werkte altijd bij kunstlicht en bij voorkeur ’s nachts, zoals hij ooit in de mijn had gewerkt.Ber Mengels: van mijnwerker tot kunstenaarBer Mengels, Landschap met mijnbedrijf. Olieverf op doek, ca 1955 (Collectie Continium 064967)

Stilleven met mijnwerkerspungel, werkschoenen en drinkblik
Ber Mengels, houtskool op karton, 1942
Collectie Continium Discovery Center Kerkrade (059255)
(afmetingen 46x39 cm)
Object van de maand maart 2015

Serge Langeweg
Continium Discovery Center Kerkrade
februari 2015

Bronnen:
Willem K. Coumans, ‘Mijnwerker werd kunstschilder. In het atelier van Ber Mengels.’ Nieuws van de Staatsmijnen (23 december 1964)
Hubertus Johannes (Ber) Mengels, kunstschilder, graficus, beeldhouwer 6 mei 1921-19 juni 1995 (Interview (1993) door Marianne Dommisse)
Botto van den Bergh, ‘Ber Mengels’ Pulchri XXIV (1996-1) 8-9
Constantijn van den Bergh, Hubertus Johannes (Ber) Mengels. Kunstschilder, graficus, beeldhouwer. 6 mei 1921-19 juni 1995 (z.p. z.j.)
Constantijn van den Bergh, ‘Wer Schӧpfer sein will, muβ Vernichter erst werden. Overzichtstentoonstelling in Museum Rijswijk, 27 november 2004-8 januari 2005’ Pulchri XXXII (2004-5) 10-11
Mengels 1921-1995. Schilderijen, beelden, muziekinstrumenten (Uitgegeven naar aanleiding van de overzichtstentoonstelling in Museum Rijswijk 27 november 2004 – 8 januari 2005) (Den Haag 2004)

  • Artikel
  • 1 maart 2015
  • door Serge Langeweg

3 reactie(s)


Reacties

Ik wist niet dat je werk

Ik wist niet dat je werk zoveel invloed kon hebben op je "kunstwerken". wel indrukwekkend, nu heb ik mijn antwoord op mijn vraag van school!

Beste Serge, Leuk verhaal en

Beste Serge, Leuk verhaal en wat bijzonder dat mijn vader Willem Schrofer, Ber zo mooi heeft geschilderd. Ik zou graag een goede foto willen hebben voor het archief wat ik heb aangelegd. is dag mogelijk? vriendelijke groeten Frans Schrofer

leia en frans schrover ik ben

leia en frans schrover ik ben de zoon van ber mengels frans het portret is nog in beheer . 0206250095
wie dan ook neem contact ik geef antwoord

Uw reactie

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.
CAPTCHA
Deze vraag wordt gebruikt om te controleren of u een menselijke bezoeker bent om zo spam te voorkomen.

Bekijk ook...

Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

Kerstkabelboom Staatsmijn Emma

  • artikel
  • 11 januari 2024