De Toespraak, een recensie

De Toespraak, een recensieJaap Spijkers als Joop den Uyl. Foto: Philip Driessen

Ruim twintig minuten duurde de Toespraak van Joop den Uyl in 1965. Twintig minuten die de geschiedenis van de Nederlandse mijnstreken voorgoed zouden veranderen. Nu, bijna vijftig jaar later klonken de woorden van Joop den Uyl opnieuw in de Rabozaal van het Parkstad Limburg Theater Heerlen, dit keer uitgesproken door acteur Jaap Spijkers van Toneelgroep Maastricht.

De verstrekkende boodschap van Den Uyl uit 1965 werd anno 2014 verpakt in een aantal scènes waar de live radioreportage van Ben Janssen van de ROZ (Regionale Omroep Zuid) de verbindende factor was. Historische films van DSM werden op de drums begeleid door Edwin van der Burgt. Je waande je weer terug in de tijd van de stomme film, tevens de begintijd van de industriële mijnbouw in Limburg. Net als bij de voorstelling van Les Commandos Percu op het Van Grunsvenplein voorafgaande aan de voorstelling droeg het ritme en de sterkte van de percussie bij aan het gevoel van respect voor het harde werken van de koempels onder- en boven de grond.
Net als bij de film De Mannen van de 546 kwam het Genker Mijnwerkerskoor in mijnwerkers outfit met lamp uit het donker op om Glück Auf te zingen.
De Toespraak, een recensieGenker Mijnwerkerskoor. Foto: Philip DriessenDe Toespraak, een recensieBram De Win als Ben Janssen. Foto: Philip DriessenBen Janssen, journalist van de ROZ, sleepte zijn tas met bandrecorder en microfoon naar diverse spelers aan de rand van De Toespraak. Tekstschrijvers Wiel Beijer en Frans Hendrickx wisten met de beschrijving van de interviews met Liesbeth den Uyl, bisschop Moors en Frans Dohmen van de Nederlandse Katholieke Mijnwerkers Bond, het thema van de avond ook iets luchtigs te geven. 

De Toespraak

De Toespraak, een recensieJaap Spijkers in De Toespraak. Foto: Philip DriessenJaap Spijkers als Joop den Uyl, wàs twintig minuten lang ook Joop den Uyl. Staande aan het originele spreekgestoelte praatte hij met de accenten en komma’s die de speeches van Joop den Uyl zo kenmerkten. De boodschap was iedereen bekend, maar als je met de kennis van nu de Toespraak over de sluiting van de Maurits en één van de Kerkraadse particuliere mijnen opnieuw beluistert, springen bij de toehoorder de gedachten vijftig jaar heen en weer. De woorden worden opnieuw gewogen en in essentie wordt het besluit van de regering om de mijnbouw in Nederland af te bouwen ook na vijftig jaar gebillijkt. Via de luidsprekers galmde een opname van de laatste zinnen van De Toespraak van Joop den Uyl nog even na om zo toneel en de realiteit van 1965 te verbinden.

Heilust

De Toespraak, een recensieHet echtpaar uit Heilust. Foto: Philip DriessenEn daar zit je dan als echtpaar uit Heilust, Spekholzerheide. De woorden van De Toespraak van Den Uyl dringen door. Of juist niet. Lange stiltes. De vrouw, gespeeld door Mieneke Bakker, neemt het woord. Legt haar zwijgzame man de woorden in de mond: “je ging er toch altijd met plezier naar toe, naar die ‘koel’ .“ Berusting, ontkenning en apathie maakten zich van de mijnstreken meester, prachtig verbeeldt door het echtpaar uit Heilust op de klapstoeltjes op het lege toneel. 

2014

Het is 2014, bijna vijftig jaar later. Ben Janssen is dik in de tachtig. Hij kondigt nòg een toespraak aan. Nu van Frans Timmermans, kleinzoon van een mijnwerker, partijgenoot van Joop den Uyl en nu Eurocommissaris in Brussel. Met een beeld van Joop op de achtergrond houdt hij zijn toespraak. Kijkt even terug naar zijn eigen familie. Naar Harrie Erven die altijd 22 jaar zal blijven, omdat hij vlak voor kerst 1964 bij een instorting de verkeerde kant op springt. Maar vooral naar zijn opa, die ondanks de stoflongen en het gebrek aan zuurstof, trots is op zijn kinderen en kleinkinderen die de toorts verder dragen.
De Toespraak, een recensieFrans Timmermans, op de achtergrond een beeld van Joop den Uyl. Foto: Philip DriessenZo werd de afsluiting van de voorstelling door Frans Timmermans een analyse van lessen uit het verleden, maar ook een oproep om in een veranderende wereld de toorts verder te dragen en nieuwe wegen te gaan. Dat hij daarbij wijst op de synergie die kan worden opgewekt als de grenzen tussen België en Duitsland worden weggepoetst, wekt uit de mond van de Eurocommissaris geen verwondering.

Met de voorstelling De Toespraak hebben de makers rekening moeten houden met de gevoelens van de altijd kritische oud-koempels en hun families die de gevolgen van de mijnsluitingen aan den lijve hebben moeten ondervinden en de generaties van kinderen en kleinkinderen voor wie het mijnverleden echt historie is. “Interessant, maar we moeten wel verder.” Dat perspectief werd door de toespraak van Frans Timmermans voorgehouden.
De voorstelling De Toespraak heeft tussen beide uitersten moeten laveren en een mooi compromis in vorm en tekst gevonden.

Nico Zijlstra, 17 december 2014

De Toespraak, een recensie

Nico Zijlstra is redacteur van DeMijnen.nl
Alle foto's © Philip Driessen in opdracht van M2015

  • Nieuws
  • 19 december 2014
  • door Nico Zijlstra

Bekijk ook...

Wandeling langs Mijnspoorpad

Wandeling langs Mijnspoorpad

  • agenda
  • 29 juni 2016